Arzın Fiyat Esnekliği

Arz eğrileri ile fiyattaki değişimin arz edilen miktardaki etkileri artış veya düşüş olarak görülebilir. Bunun dışında talepte olduğu gibi bu etkinin de ne kadar büyük olduğu bilinmek istenir. Yani fiyattaki değişimin arz edilen miktarda ne kadarlık bir değişikliğe sebep olacağı da önemlidir. Bunu ölçmek için yine esneklik (elastikiyet) kavramı kullanılır.

Bir ürünün belli bir fiyat değişimindeki arz esnekliği şu şekilde tanımlanır:

\(P\in _S={\large \frac{\% \Delta Q_S }{\% \Delta P}}\)

Yani fiyattaki oransal değişimin arz edilen miktardaki oransal değişime oranına arzın fiyat esnekliği denir. Esnekliğin çok olması fiyattaki değişime verilen tepkinin çok olması manasına gelirken esnekliğin az olması fiyata verilecek tepkinin az olacağı manasına gelir. Verilen bağıntı fiyatın talep esnekliğinde kullanılan bağıntı ile aynıdır. Tek fark Talep edilen miktar yerine arz edilen miktarın kullanılmasıdır.

Örneğin ekmeğin fiyatı 1 TL iken zam yapılır ve ekmeğin yeni fiyatı 1,2 TL olursa arz edilen miktar fazlasıyla artacaktır. Çünkü ekmeğin arzı esnektir. Fakat araç fiyatlarında oluşacak aynı oranda yükselme arz edilen miktarı aynı oranda arttırmayacaktır. Çünkü otomotiv sektörünün arzı  ekmeğe nazaran daha az esnektir.

Arzın fiyat esnekliğini genel olarak maliyet değişimleri etkiler, bunun yanında zamanın da esnekliğe etkisi vardır.


Maliyetlerdeki Değişim

Arzı arttırmanın maliyeti ne kadar düşükse arz o kadar esnek olacaktır. Arzın esnek olmasını sağlayan etmenler şirketlerin yedek kapasitelerinin bulunması, kolay ham madde tedarik edilebilmesi ve başka bir ürünün üretiminden bu ürünün üretimine geçişin kolay olmasıdır. Kısacası piyasaya daha fazla ürün arz etmenin getireceği ek maliyet ne kadar az olursa şirketler daha fazla arz etmeye o kadar özeneceklerdir. Örneğin yukarıda ekmek ile otomotiv sektörünün fiyat artışına tepkileri karşılaştırılmıştır. Ekmek arzının fiyat esnekliği daha fazla olmalıdır çünkü ekmek için gerekli ham madde neredeyse un ile sınırlıdır, ayrıca birçok fırın üretimini kolayca diğer ürünlerden ekmeğe kaydırabilir. Otomotiv sektöründe ise işler daha karmaşıktır. Öncelikle bir aracın birçok farklı sistemi için genellikle çok sayıda tedarikçi vardır. Bu nedenle üretime girecek malları tedarik etmek nispeten daha zordur. Ayrıca otomotiv sektöründe arzın arttırılması muhtemelen pahalı kalıp ve tezgahların alınması manasına da gelecektir. Bu nedenle yeni kapasite oluşturmak da oldukça zordur. Bu nedenle otomotiv sektöründe arzın fiyat esnekliği ekmeğinkine nazaran daha düşüktür.


Zaman

Eğer bir üründeki fiyat değişimi kısa vade için değerlendirilirse arz hayli inelastiktir. Çünkü kısa vadede üretim miktarına etki etmek zordur, eldeki tek imkan stoklardır. Orta vadede ise arz daha esnek olmaya başlar. Çünkü üretimin girdilerine, örneğin ham madde ve iş gücüne müdahale edilebilir. Uzun vadede ise arz hayli esnektir. Çünkü uzun dönemde üretimin gerçekleştiği alana ya da üretim araçlarına da müdahale edilebilir.


Arzın Fiyat Esnekliğinin Ölçülmesi

Arzın fiyat esnekliğinin ölçülmesinin talebin fiyat esnekliğinin ölçülmesinden bir farkı yoktur. Kullanılan bağıntılar aynı olmakla birlikte tek fark talep edilen miktar yerine arz edilen miktarın kullanılmasıdır.

Bir arzın fiyat esnekliğinden bahsederken aslında tüm eğrinin esnekliğinden bahsedemeyiz. Çünkü arz eğrisi boyunca fiyat esnekliği genellikle değişir. Ölçülebilecek olan değer arz eğrisi üzerindeki iki nokta arasındaki esnekliktir.

Arzın fiyat esnekliği için \(P\in _S={\large \frac{\% \Delta Q_S }{\% \Delta P}}\) bağıntısı verilmişti. Burada paydaki kısım arz edilen miktardaki oransal değişimi, paydadaki kısım da fiyattaki oransal değişimi ifade etmektedir. Bağıntı biraz daha açıırsa şu elde edilir:

\(P\in_S={\large \frac{\frac{\Delta Q_S}{Q_S}}{\frac{\Delta P}{P}}}\)

Burada önemli olan nokta P ve Q'nun yani fiyat ve arz edilen miktarın hangi değerlerinin kullanılacağıdır. İktisatta bu ifadede orta noktadaki değerler kullanılır. Yani kullanılacak değer değişimden önceki ve sonraki değerlerin ortalamasıdır.

Eğer arz bir fonksiyon olarak formüle edilebiliyorsa türev alınarak bir noktadaki fiyat esnekliği de bulunabilir. Bu durumda kullanılacak bağıntı şu olmalıdır:

\(P\in_S={\large \frac{dQ_S}{dP}\frac{P}{Q_S}}\)

İlginç bir durum orijinden başlayan doğrusal arzlarda görülür. Bu şekilde olan arzların hepsinde doğrunun eğiminden bağımsız olarak fiyat esnekliği tüm eğri boyunca 1'e eşittir.


ÇÖZÜMLÜ SORULAR