Arz bir mal veya hizmetin, belli bir dönemde, çeşitli fiyatlardan ne kadar satılmak istendiğini belirtir. Fakat buradaki istek kelimesi yine talepteki gibi arzulamakla eş anlamlı değildir. Bir isteğin gerçekten arz sayılabilmesi için bu mal veya hizmeti piyasaya sürecek olanın gerçekten bu fiyatlarda sürebilme gücünün olması gerekir. Çok iyi niyetli bir insan olup ekmeği bedavaya dağıtmak isteyebilirsiniz. Fakat bunu gerçekleştirecek gücünüz yoksa bu arz olarak nitelendirilmeyecektir.
Örneğimizi yine çay üzerinden kuralım. Belli bir topluluk için aylık arz aşağıdaki gibi olabilir:
Fiyat (TL/kg) Arz Edilen Miktar (ton)
5 10.000
10 20.000
10 20.000
15 30.000
20 40.000
Yukarıda fark edilen ilk şey fiyat arttıkça arzın da arttığıdır. Bunun böyle olması gerektiğini mantık yürüterek de bulabiliriz. Bir malın veya hizmetin fiyatı arttıkça yatırımcılar için daha karlı olacak ve başka mal veya hizmetlere yatırım yapan bazı şirketler bu malı üretmeye kayarken artık malın veya hizmetin fiyatı maliyetlerini karşılayacağı için piyasaya yeni yatırımcılar da katılacaktır.
Yukarıdaki tablo bir grafik ile de ifade edilebilir. Bu grafiğe arz eğrisi adı verilir:
Yukarıda arz eğrisi yine talep eğrisi gibi bir doğru olarak görülmektedir. Örneklerde kolaylık olması bakımından genelde arz eğrisi de doğru olacak şekilde değerler seçilir. Fakat yine de grafik arz eğrisi olarak adlandırılır.
Yine arz ve arz edilen miktar kavramları arasında anlam farkı vardır. Yukarıdaki tablonun tamamına arz denmektedir. Örneğin bir kilogram çayın fiyatının 15 TL'den 10 TL'ye düşmesi arz edilen miktarı azaltacaktır fakat tablo değişmeyecektir. Fiyatta nasıl bir değişim olursa olsun hala bir kilogram çayın fiyatının 5 TL olması veya 10 TL olması durumunda arz edilecek miktarlar aynı kalmaktadır. Bu da arzın değişmediği manasına gelir.
Özetleyecek olursak fiyattaki değişim arzı değiştirmez fakat arz edilen miktarı değiştirir. Fiyat arttıkça arz edilen miktar artacak, fiyat düştükçe arz edilen miktar düşecektir. Bu tarz değişiklikler arz eğrisi üzerindeki bir noktadan başka bir noktaya geçişi ifade eder.
Örnek olarak yukarıda bir kilogram çayın fiyatının 15 TL'den 10 TL'ye düşmesi görülmektedir. Bu değişim sonucunda arz eğrisi üzerindeki 1 noktasından 2 noktasına gidilmiş ve arz edilen çay miktarı aylık 30.000 tondan 20.000 tona düşmüştür.
Bir malın veya hizmetin arzı da birtakım etkilerle değişebilir. Bu durumda arzı gösteren tablo ve eğri de değişecektir. Yukarıda çayın arzı hakkında bir örnek vermiştik:
Fiyat (TL/kg) Arz Edilen Miktar (ton)
5 10.000
10 20.000
15 30.000
20 40.000
Fiyat değiştiğinde sadece arz edilen miktarın değiştiğini ama arzın, yani yukarıdaki tablonun değişmediğini söylemiştik. Birazdan bahsedeceğimiz faktörler ise arzı tamamen değiştirmektedir. Bu faktörlerden birinin etkisiyle çayın arzının arttığını varsayalım. Bu durumda aşağıdaki gibi yeni bir tablo elde ederiz:
Fiyat (TL/kg) Arz Edilen Miktar (ton)
5 14.000
10 24.000
15 34.000
20 44.000
Görüldüğü gibi her fiyattan arz edilen miktar artmıştır. Çayın bir kilogramının fiyatının 15 TL olduğunu varsayalım. İlk durumda piyasaya arz edilen çay miktarı 30.000 tondur. Sonrasında arzı arttıracak bir olay meydana gelmiş ve çayın yeni arzı yukarıdaki hale dönüşmüş olsun. Bu durumda çayın fiyatı değişmese bile çay 4.000 ton daha fazla arz edilecektir. Arzdaki azalma ise aşağıdaki gibi bir tabloyu karşımıza çıkarabilir:
Fiyat (TL/kg) Arz Edilen Miktar (ton)
5 6.000
10 16.000
15 26.000
20 36.000
Fiyattaki bir değişimin etkisinin arz eğrisi üzerindeki bir noktadan bir başka noktaya geçişe karşılık geldiğini söylemiştik. Arzdaki değişim ise eğrinin kaymasına sebep olur. Arzdaki artış eğriyi sağa kaydırırken, arzdaki düşüş eğriyi sola kaydırır.
Yukarıdaki grafikte arzın ilk hali, artmış hali ve azalmış hali görülebilir. Bu yeni eğriler burada eski eğriye paralel çizilmiş olsalar da gerçekte paralel olmak zorunda değildirler. Şimdi arza etki eden faktörlere bakalım:
Maliyetler
Ham madde ve iş gücü gibi maliyeti belirleyen faktörlerin fiyatlarının düşmesi arzı arttırır. Çünkü artık üretimi gerçekleştirenler aynı fiyattan daha fazla kar edebilirler. Tam tersinin olması ise arzı düşürür. Teknolojinin gelişmesi de üretimi daha verimli hale getirecek ve maliyetleri düşürecektir. Bu da arzı arttırır. Örneğin çay üretimi için gerekli olan gübrenin fiyatı düşerse veya gübreler teknolojik gelişmeyle verimi arttırırsa arz artar.
Alternatif Ürünlerin Karlılığı
Şirketlerin üretimini yaptığı mal yerine üretebilecekleri başka bir malın karlılığının artması arzı düşürür, tam tersi ise arzı arttırır. Örneğin çayı işleyip içilebilecek hale getiren bir şirket hemen hemen aynı makinelerle tütün de işleyebiliyorsa tütün fiyatlarının artması veya tütün işleme maliyetlerinin düşmesi, yani kısaca tütün işlemenin daha karlı hale gelmesi bu şirketi çay yerine tütün sektöründe çalışmaya itecektir. Tam tersi olduğunda ise tütün işleyen şirketler çay üretimine yönelmeyi düşünecektir.
Müşterek Arz Ürünlerinin Karlılığı
Bazı ürünler üretilirken sonuçta bir de yan ürün elde edilir. Örneğin tarlasına buğday eken bir çiftçi hasat zamanında buğdayın yanı sıra saman da elde edecektir. Bu tarz ürünlere müşterek arz ürünleri denir. Müşterek arz ürünlerinden birinin karlılığının artması diğerinin arzını arttırır. Tam tersi de arzı düşürür. Örneğin saman fiyatlarının düşmesi bir çiftçiyi buğday yerine başka bir ürün ekmeye yönlendirebilir. Çünkü çiftçi hesaplarını hem buğday hem de saman fiyatına göre yapacaktır.
Beklenmedik Olaylar
Beklenmedik olaylar da arzı etkiler. Örneğin tarlalarına çay ekilen bir bölgeyi kasırga vurursa muhtemelen tarladaki ürünler zarar görecektir. Bu da piyasaya daha az çay verileceği anlamına gelir. Kısacası arz düşer.
Geleceğe Dair Beklentiler
Geleceğe dair fiyatların artacağı beklentisi arzı düşürür. Çünkü bu durumda üreticiler ürünlerini satmak için fiyatların yükselmesini beklemek isteyeceklerdir. Tam tersi bir beklenti ise üreticileri bir an önce mallarını satmaya teşvik eder. Bu da arzı arttırır.
Yeni Yatırımcılar
Bir piyasaya yeni yatırımcıların girmesi piyasaya daha fazla ürün sunulacağı anlamına gelir. Kısacası arz artar.
ÇÖZÜMLÜ SORULAR