Ekonomi veya bir diğer adıyla iktisat ürün ve hizmetlerin bölüşümüyle ilgilenen bilim dalıdır. İnsanların istekleri sınırsızdır fakat ürün ve hizmetler sınırlıdır. İktisadın var olmasının nedeni budur. Eğer insanların istekleri sınırlı ve karşılanabilir olsaydı ya da ürün ve hizmetler sınırsız olsaydı bunların bölüşümü gibi bir sorun olmazdı, bu nedenle muhtemeldir ki iktisada da ihtiyaç duyulmazdı.
Üretim ve hizmetlerin sınırlı olmasının başlıca üç nedeni vardır. Bunlar emek, doğal kaynaklar ve sermaye olarak adlandırılır. Emek iş gücünü, doğal kaynaklar toprak ve ham maddeleri, sermaye de üretim için gerekli olan tüm yer, donanım ve araçları kapsar.
İktisat aslında genel olarak üretim ve tüketimi inceler. Bu nedenle iktisatta arz ve talep önemli bir yer tutar.
İktisat incelenirken genel olarak iki ana başlığa ayrılır: Mikro iktisat (mikro ekonomi) ve makro iktisat (makro ekonomi). Makro ekonomi iktisadi sorunları bir bütün olarak incelerken mikro ekonomi belli bir ürün, sektör veya kuruluş bazında incelemeler yapar.
Bireyler, kuruluşlar ve devletler kaynaklar sınırlı olduğu için bazı tercihler yapmak zorundadır. Bu tercihler üç ana kategoride toplanır:
- Mal veya hizmetlerden hangileri ve hangi miktarlarda üretilmelidir?
- Mal veya hizmetler nasıl üretilmelidir?
- Mal veya hizmetler kimin için üretilmelidir?
Fırsat Maliyeti
Bir tercih yapmak demek diğer tercihlerden fedakarlık yapmak demektir. Seçilmeyen alternatifler arasındaki en iyi tercihin getirileri seçilen tercihin fırsat maliyetidir.
Örneğin bir elektrik mühendisinin elinde dükkan olarak kullanabileceği bir yer olduğunu varsayalım ve bu yerin kiraya verilmesi durumunda elde edilecek gelirin 2.000 TL olduğunu kabul edelim. Bu şahsın elindeki 10.000 TL parayı bu dükkana eşya almaya harcadığını ve burada satış yaparak ayda 5.000 TL para kazandığını varsayalım.
Bir başka alternatifi de bu şahsın parasını aylık 2% faiz ile bankaya yatırması, dükkanı aylık 2.000 TL karşılığında kiraya vermesi ve elektrik mühendisi olan bu şahsın başka bir yerde 3.000 TL maaşla çalışması olsun. Bu durumda aylık geliri 5.200 TL olacaktı.
Burada birinci tercihi seçmenin fırsat maliyeti 5.200 TL'dir. Yapılan tercihin getirisinin bunun altında olduğu göz önünde bulundurulursa bu tercihin parasal olarak çok da akıllıca olmadığı söylenebilir.
Marjinal Fayda ve Marjinal Maliyet
Bir faaliyeti daha fazla yapmanın getireceği ek faydaya marjinal fayda ve bunun getireceği ek maliyete de marjinal maliyet denir. Bir faaliyetin daha fazla yapılıp yapılmayacağında dikkat edilmesi gereken faktörler toplam fayda ve maliyetler değil bunlardır.
Örneğin bir dokuma atölyesi sahibi ayda 1000 kilim dokuyor olsun. Bunun karşılığında bu atölyenin aylık 100.000 TL gideri olduğu ve bir kilimin 250 TL'ye satıldığı kabul edilsin. Bu durumda işletmenin net karı 150.000 TL olacaktır.
Bu işletmenin, ayda 100 kilim daha dokumak için yeni bir yer daha kiralaması, yeni makineler alması ve yeni işçileri işe alması gerektiğini ve bunların maliyetinin de aylık 40.000 TL olduğunu varsayalım. Bu durumda bu değişikliğin marjinal maliyeti 40.000 TL'dir. Bu kilimleri de 250 TL'ye sattığını düşünecek olursak 100 kilimin getirisi, yani marjinal fayda da 25.000 TL'dir. Bu durumda bu yatırımı yapmak akıllıca değildir.
Toplam maliyet ve faydaya bakılmış olsaydı toplam maliyetin 140.000 TL'ye çıktığını, toplam faydanın ise 275.000 TL'ye çıktığını görecektik. Bu veriler işletmenin hala karlı olacağını göstermektedir. Fakat gerçek, yeni yatırımın zararının eski kardan karşılanacağıdır.
